Το μοναδικό ελληνικό πανηγύρι...

ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΝΤΑΜΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ, ΜΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΖΩΝΤΑΝΗ

Ένας λαός εξωστρεφής, πρόσχαρος, πάντα έτοιμος να γιορτάσει, να εκδηλώσει τα συναισθήματά του. Αυτοί είμαστε οι Έλληνες.

Και είμαστε έτσι φτιαγμένοι χάρη στον ήλιο και τη θάλασσα. Το κλίμα είναι αυτό που μας έκανε να ζούμε το τώρα, γευόμενοι κάθε στιγμή, να είμαστε αυθόρμητοι και εκδηλωτικοί, χαράζοντας, στο πέρασμα του χρόνου, έναν τρόπο ζωής τόσο ιδιαίτερο: με τις υπερβολές του, τις καλές αλλά και κακές πλευρές της μεσογειακής ιδιοσυγκρασίας μας.

Έναν τρόπο όμως που ξέρει να φιλοσοφεί αλλά και να γλεντά τη ζωή.

Καθώς λοιπόν το κλίμα καθόρισε την πορεία μας, τόσο στον εσωτερικό όσο και στον εξωτερικό μας κόσμο, είναι απολύτως λογικό μια εποχή του χρόνου, όπως το καλοκαίρι, να περιέχει όλες εκείνες τις εκδηλώσεις χαράς και λατρείας που προδιαθέτουν και επιτρέπουν την εξωτερίκευση των συναισθημάτων. Εποχή της αφθονίας, ανέκαθεν σηματοδοτούσε το τέλος μιας σειράς αγροτικών εργασιών (δεν είναι τυχαίο ότι οι καλοκαιρινοί μήνες έχουν προσωνύμια αγροτικών εργασιών, όπως «αλωνάρης» και «θεριστής»), ενώ εδώ και αρκετές δεκαετίες συνδυάζεται με την άδεια των εργαζομένων, το κλείσιμο των σχολείων κ.ο.κ.

Η ελληνική παράδοση λοιπόν με τα ποικίλα ήθη και έθιμα και η ανθρώπινη ανάγκη για γιορτή, «ανταμώνουν» τους θερινούς μήνες στα πάμπολλα πανηγύρια και ανταμώματα του καλοκαιριού.

Ακόμη και σήμερα που οι νέες γενιές μεγαλώνοντας σε μεγάλες πόλεις, έχουν ξεκόψει από τις ρίζες των χωριών τους, τα πανηγύρια της υπαίθρου τηρούνται με θρησκευτική ευλάβεια από τους παλαιότερους, παρακινώντας και, τελικά κερδίζοντας, και τους νεότερους.

Και παρότι πολλές τέτοιες γιορτές έχουν μετεξελιχθεί σε άλλου είδους πανηγύρια και «γιορτές της γης», ο λαϊκός και θρησκευτικός χαρακτήρας των πανηγυριών παραμένει στο επίκεντρό τους. Ακόμη κι αν αυτός έχει αλλοιωθεί στο βαθμό που το ψυχαγωγικό κομμάτι αλλά και το οικονομικό στοιχείο φαίνονται, όχι μόνο να επισκιάζουν το λατρευτικό και το λαϊκό δρώμενο, αλλά και να ξεφεύγουν από ό,τι θα λέγαμε παραδοσιακό.

Τι ήταν όμως το παραδοσιακό ελληνικό πανηγύρι;

Κατ΄ αρχήν ήταν η αφορμή για μια συνάντηση. Μια πολιτισμική συνάντηση διαφορετικών φυλών που ζούσαν π.χ. στον θεσσαλικό χώρο. Τη «γεννούσε» η ανάγκη της ανθρώπινης επαφής, τόσο μεταξύ ατόμων της ίδιας κοινωνικής ή φυλετικής ομάδας, όσο και μεταξύ διαφορετικών μεταξύ τους.

Αν μάλιστα σκεφτούμε ότι στις εποχές εκείνες όπου η επικοινωνία και επαφή ήταν δύσκολη (και λόγω αποστάσεων και λόγω περιορισμένων μέσων μετακίνησης), τότε το πανηγύρι προσλάμβανε τεράστια σημασία, με τις προετοιμασίες να ξεκινούν πολύ καιρό πριν και την προσμονή να κορυφώνεται καθώς πλησίαζαν οι μέρες...

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που, για τις μικρές και κλειστές κοινωνίες παρελθόντων εποχών, το ετήσιο πανηγύρι ήταν κορυφαία εκδήλωση στη διάρκεια της οποίας αναδιοργανώνονταν οι κοινωνικές σχέσεις. Παράλληλα δίνονταν η ευκαιρία να γνωριστούν μεταξύ τους οι νέοι, χωρίς την επίβλεψη των μεγαλυτέρων, αφού στον χορό του πανηγυριού, χαλάρωναν οι νόμοι των αυστηρών ηθών της εποχής και διόλου απίθανο, ένα γλυκοίταγμα να κατέληγε σύντομα σε αρραβώνα ή γάμο. Γι’ αυτό και τα πανηγύρια μετατρέπονταν σε «νυφοπάζαρα».

Η ανάγκη της επαφής και της επικοινωνίας λοιπόν, εκδηλωνόταν στα πανηγύρια, τα οποία, συνήθως, γίνονταν με αφορμή μια θρησκευτική εορτή. Δεν είχαν όλα βεβαίως το θρησκευτικό χαρακτήρα στο επίκεντρό τους, αλλά τα περισσότερα γίνονταν προς τιμή κάποιου αγίου. Και συνήθως η γιορτή κρατούσε δύο με τρεις μέρες.

Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Παύλος Λάλος ο θεσμός των πανηγυριών έχει πολλά κοινά στοιχεία, από τόπο σε τόπο. Ένα παράδειγμα αποτελεί το κοινό φαγοπότι, το τραπέζωμα δηλαδή όλων μαζί, πολλές φορές έχοντας προηγηθεί και μαγείρεμα από κοινού. Φυσικά σε πολλά πανηγύρια το θρησκευτικό στοιχείο είναι η βάση της πανηγύρεως, με τις γιορτές να γίνονται συνήθως έξω από το χωριό σε πανηγυρίζοντα εξωκλήσια, με θεία λειτουργία και λιτάνευση εικόνων.

Βεβαίως πολλά πανηγύρια δεν έχουν σχέση με κάποια θρησκευτική γιορτή, αλλά πρόκειται για λαϊκά δρώμενα, τα οποία τώρα αναλαμβάνουν συνήθως οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι.

Όπως όμως παρατηρεί και ο κ. Λάλος, πάντα το πανηγύρι είχε έντονο το ψυχαγωγικό στοιχείο. Οι δουλειές σταματούσαν και η ξεκούραση συνδυάζονταν με γλέντι, τραγούδι και χορό.

Και ασφαλώς σε μια τέτοια γιορτή, δεν θα μπορούσε να λείψει το οικονομικό στοιχείο. Οι μικροπωλητές έδιδαν ανέκαθεν το «παρών» τους, αλλά και σημαντικές εμπορικές συμφωνίες κλείνονταν στο περιθώριο τέτοιων εκδηλώσεων.

Σήμερα ασφαλώς τα πανηγύρια είναι πολύ πιο εμπορικά.

Καθώς λοιπόν το οικονομικό στοιχείο προσλαμβάνει μεγαλύτερη βαρύτητα ενώ το έθιμο διαρκώς περιορίζεται, το πανηγύρι μετατρέπεται σε ένα είδος παζαριού, με πολύ κιτς και όλο και λιγότερη παράδοση.

Ακόμη κι έτσι όμως είναι πολλά τα ελληνικά πανηγύρια που κρατάνε το παραδοσιακό τους χρώμα και δείχνουν να αντέχουν στο χρόνο. Όσο τουλάχιστον υπάρχουν Έλληνες που επιμένουν να διατηρούν ζωντανό τον πολιτισμό και την κληρονομιά αυτού του τόπου. Μια κινητήρια δύναμη που φέρνει στο πανηγύρι του χωριού όχι μόνο τους ξενιτεμένους εντός Ελλάδας, αλλά και τους ομογενείς από τα πέρατα της Γης.

Δ. Χατζ.