“SUCCESS STORY” ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΜΥΘΟΙ...

Tου ΑΡΗ ΤΟΛΙΟΥ*

Κατά τους τελευταίους μήνες, ένας νέος πολιτικός – τεχνοκρατικός όρος μπήκε σε περίοπτη θέση στον κυβερνητικό λόγο, το λεγόμενο “success story”. Αυτού του είδους την ερμηνεία της κατάστασης στην Ελλάδα αποπειράθηκαν οι κυρίαρχοι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Από τη μία, η κυβέρνηση Σαμαρά επιχείρησε να εξωραϊσει την κατάσταση στην Ελλάδα, υπερκαλύπτοντας την εκρηκτική ώθηση πλατιών λαϊκών στρωμάτων στο κοινωνικό περιθώριο με την όποια αύξηση επιμέρους μεγεθών (πρωτογενές πλεόνασμα). Από την άλλη, το “success story” στην Ελλάδα εντάχθηκε εξαρχής στην αφήγηση των κυρίαρχων κύκλων της Ευρωζώνης ως το υπόδειγμα δημοσιονομικής πειθαρχίας, το οποίο οφείλεται σε δραστικές νεοφιλελεύθερες θεραπείες και οδηγεί σε οικονομική ανάκαμψη.

Δυστυχώς για την κυβέρνηση Σαμαρά, η παταγώδης αποτυχία στην επίτευξη των στόχων (ισοπέδωση Δημοσίου και όχι εξορθολογισμός, διαρκής αναθεώρηση των εσόδων από τις ιδιωτικοποιήσεις προς το χειρότερο, ιλιγγιώδης ύφεση, νέες δανειοληπτικές ανάγκες) την ανάγκασε να αναζητήσει το κατάλληλο “success story”, αφού πρώτα... το επινόησε ως όρο! Αυτό βρέθηκε εδώ και δύο μήνες στον τουρισμό, ο οποίος αιφνής φαντάζει

ως το μέσο που μένει ανεπηρέαστο από τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις στην ευρωζώνη, που θα βοηθήσει τη χώρα να αποπληρώσει το επονείδιστο δημόσιο χρέος και που μόνος του θα τη βγάλει από την κρίση. Ο βομβαρδισμός αριθμών, στον οποίον επιδόθηκαν τα αστικά ΜΜΕ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, δείχνει μια φαινομενικά ιδανική εικόνα για τον ελληνικό τουρισμό: εκπλήρωση των στόχων (17 εκ αφίξεις – 11 δις έσοδα) ή και υπέρβαση αυτών, 100% πληρότητα σε πεντάστερα ξενοδοχεία, αύξηση των αφίξεων σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, αύξηση της εισροής τουριστών από αναδυόμενες χώρες – στόχους (Ρωσία, Κίνα), κολακευτικά δημοσιεύματα στον ξένο Τύπο, εκρηκτική αύξηση εισερχόμενου τουριστικού εισοδήματος από την κρουαζιέρα, κτλ.

Κι όμως, ο τουρισμός δεν είναι “success story”, για τους παρακάτω λόγους:

1. το εισερχόμενο τουριστικό εισόδημα δεν προκαλεί καμία βελτίωση στην απασχόληση ή στο βιοτικό επίπεδο των εργαζόμενων, καθώς:

 

• οι εργασιακές σχέσεις στον τουρισμό έχουν ελαστικοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό που θυμίζουν εργασιακές συνθήκες του 19ου αιώνα. Ενδεικτικά, αναφέρονται η αύξηση της “μαύρης” εργασίας, η κατάχρηση του θεσμού της πρακτικής άσκησης με ένταξη των σπουδαστών σε συνθήκες σκληρής κανονικής εργασίας και τα προγράμματα voucher, που στην ουσία αποτελεί την εισαγωγή και γενίκευση των νέων συνθηκών εργασίας και αμοιβής
• Παρά την αύξηση της ζήτησης, νέες θέσεις πραγματικής απασχόλησης δε δημιουργούνται – αντιθέτως, είτε αντικαθίστανται σταδιακά από τις παραπάνω μορφές απασχόλησης, είτε μειώνονται (86.000 θέσεις απασχόλησης λιγότερες το 2012 σε σχέση με το 2009). Η συνέπεια των παραπάνω είναι η δραστική μείωση των ασφαλισμένων εργαζομένων και την κατακόρυφη πτώση των εσόδων των ασφαλιστικών ταμείων
• οι μισθοί έχουν καθηλωθεί στις διατάξεις της ΕΣΣΕ και των κλαδικών συλλογικών συμβάσεων εργασίας (π.χ. ξενοδοχοϋπάλληλοι), όπως αυτές αναθεωρήθηκαν – προς το χειρότερο - τον Ιούλιο του 2012.
• τα επιδόματα έχουν ουσιαστικά εξαλειφθεί, αφού είτε έχουν άτοπα κριτήρια για τη χορήγηση τους (βλ. επίδομα ανεργίας) είτε αποκλείονται από αυτά επαγγέλματα που παραδοσιακά αφορούν στον τουρισμό (εποχικό βοήθημα ΟΑΕΔ, επίδομα βαρέων και ανθυγιεινών)
• τέλος, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι ουσιαστικά διαλυμένοι

2. σε αντίστοιχη μοίρα βρίσκονται οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες πλήττονται από τα χρέη στις τράπεζες, τη βαριά άμεση και έμμεση φορολογία (φόρος ακινήτων, ΦΠΑ στην εστίαση), αλλά κυρίως από την υπερσυγκέντρωση του τουριστικού εισοδήματος στα χέρια λίγων Ελλήνων μεγαλοξενοδόχων και πολυεθνικών εταιριών (tour operator, αεροπορικές εταιρίες, κτλ.) - με λίγα λόγια, από το μοντέλο του all inclusive.

3. τα έσοδα του κράτους είναι πενιχρά, είτε εξαιτίας της πολλαπλών πρακτικών φοροδιαφυγής είτε εξαιτίας της υπέρμετρης ανάπτυξης του all inclusive και συναφών πρακτικών που επιφέρουν εκτός των άλλων και μείωση της επίδρασης στην εγχώρια παραγωγή. Ταυτόχρονα, ακόμα και τα έσοδα της τοπικής αυτοδιοίκησης πλήττεται από τη μείωση των ανταποδοτικών τελών για την άσκηση τουριστικής δραστηριότητας στους τουριστικούς προορισμούς (τέλος παρεπιδημούντων, αντάλλαγμα για τη χρήση αιγιαλού, τέλος καταστημάτων υγεινομικού ενδιαφέροντος εντός Ολυμπιακών Ακινήτων, Καλλικράτης,κτλ.)

4. Επιπροσθέτως, τον τουρισμό ως αγαθό στερήθηκαν και φέτος πάρα πολλοί Έλληνες εργαζόμενοι, είτε επειδή δεν τους επιτρέπει το ελάχιστο εισόδημα τους, είτε επειδή δεν καταφέρνουν να πάρουν άδεια διακοπών, είτε επειδή, ως ανασφάλιστοι, δεν έχουν πρόσβαση στα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον αποκλεισμό μεγάλων κοινωνικών στρωμάτων από την απόλαυση του αγαθού των διακοπών, της ανάπαυσης και της ψυχαγωγίας και κατά συνέπεια, τη μείωση της εγχώριας ζήτησης και την ακόμα μεγαλύτερη καταβαράθρωση του εσωτερικού τουρισμού.

5. Παράλληλα, έχουμε υποχρέωση να θέσουμε υπό συζήτηση, όχι τους αριθμούς σε μια μηδενιστική λογική, αλλά στο αν η εκπλήρωση αυτών συνιστά όντως τουριστική ανάπτυξη. Ενδεικτικά, αναφέρουμε:

• ο αριθμός των αφίξεων δε συνιστά ισχυρό δείκτη της εισερχόμενης τουριστικής κίνησης στη χώρα όσο π.χ. ο αριθμός των πραγματοποιούμενων διανυκτερεύσεων. Ακόμα και αυτές όμως δεν μπορούν να μετρηθούν με ασφάλεια, αφού αγνοείται η τύχη ενός πολυδάπανου έργου κόστους 11 εκ € για τη καταγραφή όλων των καταλυμάτων της χώρας, χωρίς την οποία κανένα μέγεθος διανυκτερεύσεων δεν μπορεί να είναι αξιόπιστο.
• οι τουριστικές εισπράξεις από μόνες τους δεν εκφράζουν παρά ελάχιστα τη συμβολή τους στην ελληνική οικονομία, για την οποία θα χρειαζόταν η ύπαρξη λειτουργία των Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού, τη λειτουργία των οποίων ακόμη περιμένουμε παρά τα 3 εκ € που έχουν πληρωθεί για το έργο αυτό από το 2008.
• ο πολυθρύλητος τουρισμός κρουαζιέρας δεν αφήνει σχεδόν τίποτα στο κράτος και ελάχιστα στις τοπικές οικονομίες, όντας μια άλλη μορφή – και πιο αυστηρή – του all inclusive. Παρότι δε μπορούμε σαφώς να τον απορρίψουμε, δε μπορεί να αποτελεί επιχείρημα ούτε πυρήνα μιας ισόρροπης τουριστικής πολιτικής
• η κυβέρνηση έχει αποδεδειγμένα αποτύχει σε ένα μεγάλο στόχο, αφού η τουριστική περίοδος μικραίνει, αντί να αυξάνεται
• πρέπει δυστυχώς να αναγνωρίσουμε την επίδραση που έχουν οι εξεγέρσεις σε Τουρκία και Αίγυπτο και ο επικείμενος πόλεμος στη Συρία στην αύξηση της τουριστικής κίνησης προς την Ελλάδα. Προφανώς, αυτό αποτελεί συγκυριακό φαινόμενο και πρέπει να συνυπολογίζεται με μεγάλη προσοχή για τις μελλοντικές εξελίξεις

6. Τέλος, ως τροφή για σκέψη, αξίζει να αναρωτηθούμε: είναι οι αριθμοί αυτοί όντως μεγάλοι;

• Θυμίζουμε πως το 2000 η Ελλάδα είχε 12 εκ. αφίξεις και 10,5 δις έσοδα και πως η κρίση στην ευρωζώνη και το Μνημόνιο στην Ελλάδα έχουν προκαλέσει μείωση της κατά κεφαλήν δαπάνης (697€ το 2009 και 646€ το 2012), το μερίδιο της Ελλάδας στην Ευρώπη (3,2% το 2009 και 2,9% το 2012) και στον κόσμο (1,7% το 2009 και 1,5% το 2012) και οι εισπράξεις έχουν παγώσει γύρω στα 10 δις ετησίως (10,4 δις το 2009 και 10 δις το 2012). Έτσι, λοιπόν, παρά την αύξηση των αφίξεων (14,9 εκ το 2009 και 15,5% το 2012), δε σημειώνεται ανάλογη αύξηση των εσόδων.
• Η Ελλάδα, κατά τα τελευταία 3 χρόνια του Μνημονίου (2010 – 2012) έχει παραμένει στη 17η θέση σε επίπεδο αφίξεων (από 16η το 2009), έχει πέσει στην 23η θέση σε επίπεδο εισπράξεων (από 15η το 2009) και βρίσκεται στην 32η θέση σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας (από 24η το 2009) απέναντι στις λεγόμενες “ανταγωνίστριες χώρες” (Ισπανία, Κύπρος, Κροατία, Τουρκία, κτλ.)
• Ταυτόχρονα, πρέπει να πανηγυρίζουμε, όταν η Ελλάδα, μια χώρα με τουριστική παράδοση, πληθώρας πόρων και δυνατοτήτων σημειώνει αύξηση μεγεθών μεν, υποσκελίζεται από πόλεις όπως το Παρίσι και το Λονδίνο (πόλεις, όχι χώρες!) στην εισερχόμενη τουριστική κίνηση δε;

Συνολικά, λοιπόν, η κυβέρνηση Σαμαρά αναμφίβολα εκπληρώνει τους πολιτικούς της στόχους, “πιάνοντας τα νούμερα”. Ωστόσο, το τουριστικό εισόδημα διανέμεται εντελώς άδικα, αφήνοντας τους εργαζόμενους στην εξαθλίωση και τους μικρομεσαίους στο περιθώριο και ο ελληνικός τουρισμός, αυτή τη στιγμή, έχει καταλήξει να είναι, είτε ως παραγωγική δραστηριότητα είτε ως αγαθό, περισσότερο από ποτέ “για λίγους”. [1]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Για λόγους οικονομίας κειμένου, δε θα υπεισέλθουμε σε περαιτέρω λεπτομέρειες για τις καταστροφικές συνέπειες της μνημονιακής πολιτικής (ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας, ιδιωτική χωροταξία, ανεξέλεγκτη δόμηση, κορεσμός τουριστικών πόρων, δυσφήμηση της χώρας στο εξωτερικό από κυβερνητικές δηλώσεις, καταστολή, ρατσιστικές εκδηλώσεις, ηχορύπανση, υποβάθμιση ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών, εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας και πολιτικών αρμοδιοτήτων σε εκπαίδευση, κατάρτιση, προβολή, μεταφορές, κά.)

*Ο Άρης Τόλιος είναι υποψήφιος διδάκτωρ Κοινωνιολογίας. Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε σε συντομότερη εκδοχή στην «Αυγή» στις 27.09.2013.
Παρασκευή 4 Οκτωβρίου 2013