Προστασία του μεταβυζαντινού μνημείου «Άγιος Ιωάννης» στον Πύργο Σκιάθου

Με απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου

Την Τρίτη, 17 Δεκεμβρίου, κατά τη συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου του Υπουργείου Πολιτισμού, αποφασίστηκε ο καθορισμός ζώνης προστασίας 30 μέτρων, για το μεταβυζαντινό μνημείο Άγιος Ιωάνης στον Πύργο και παράλληλα η κήρυξη του ως προστατευόμενο μνημείο.

Η απόφαση δικαίωσε την πρωτοβουλία των κατοίκων και Πολιτιστικών Φορέων της Σκιάθου, όταν από τον Σεπτέμβριο του 2013, σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, υπέβαλαν αίτημα προς την Διεύθυνση Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείο Πολιτισμού. Στο Συμβούλιο την Ελληνική Εταιρεία εκπροσώπησε ο Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος κύριος Μιχάλης Πρώιος, Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΛΛΕΤ,η κα Μ. Ασημακοπούλου νομικός σύμβουλος και ο κύριος Κώστας Σαρρής εκπρόσωπος της επιτροπής επιστασίας και συντήρησης του μνημείου. Παρευρέθη επίσης ο Αρχιτέκτων κύριος Γιάννης Κοντός εκπροσωπώντας την τοπική κοινωνία.

Κατά την διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας αποδείχτηκε οτι όταν υπάρχουν επιχειρήματα και δίκαιοι στόχοι το αποτέλεσμα είναι θετικό.

Οι κάτοικοι και φορείς του νησιού δικαιώθηκαν στην βασική τους θέση πως, η ανάπτυξη είναι θεμιτή όταν υπηρετεί τις αρχές της Αειφορίας, πρέπει δηλαδή να υπάρχει η ευαισθησία και να ενεργοποιείται η ευθύνη που φέρουμε όλοι μας για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς καταρρίπτοντας το ψευτοδίλημμα ανάπτυξη ή προστασία. Οι σύγχρονες αντιλήψεις επιτάσουν και προκρίνουν την προστασία του περιβάλλοντος παράλληλα με την διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, αξίες για τις οποίες αγωνίζεται η Ελληνική Εταιρεία για πάνω από σαράντα χρόνια, από τήν ίδρυσή της μέχρι σήμερα.

Κανοντας μια αναδρομή στο ιστορικό, είναι προφανές πως η τοπική κοινωνία απέδειξε ότι, με την ευαισθησία της και τις δυναμικές κινητοποιήσεις της, ειναι ικανή να προστατεύσει τα μνημεία της όπως έκανε και για την προστασία του μεταβυζαντινού μνημείου Άγιος Ιωάννης στον Πύργο. Αφορμή ήταν η έναρξη των έργων επέκτασης του αεροδρομίου της Σκιάθου, όπου ο υπό διαμόρφωση νέος δρόμος που θα περιβάλλει την επέκταση του έργου, πρόκειται να πλησιάσει σε απόσταση ελάχιστων μέτρων απο το μνημείο του Αγίου Ιωάννη στον Πύργο.

Το έργο έχει σχεδιαστεί να περνάει σε απόσταση λίγων μέτρων από τον περίβολο του μνημείου, το οποίο προστατεύεται από τις διατάξεις του Ν.3028/2002. Το μνημείο αυτό υπήρξε μετόχι της Μονής Ευαγγελισμού και συνδέεται με την ιστορία της μονής την εποχή της επανάστασης του 1821. Το εν θέματι μνημείο που η κατασκευή του άρχισε το έτος 1820 με δαπάνη της Μονής Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (Μονή Ευαγγελίστριας, όπως αποκαλείται), αναφέρεται κατ’ επανάληψη στα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη ( «Υπό την Βασιλικήν Δρυ», «Νεκράνθεμα στην μνήμην των» κ.α.) και του Αλέξανδρου Μωραιτίδη και αποτελεί ιστορικό λατρευτικό χώρο για τη Σκιάθο, αλλά και τόπο συνάντησης και συνεδρίασης πολιτιστικών συλλόγων και φορέων. Ταυτόχρονα θεωρείται ένα από τα δημοφιλέστερα αξιοθέατα για τους επισκέπτες του νησιού.

Το συγκεκριμένο σημείο του έργου περιλαμβάνει οδικό άξονα, ο οποίος τοποθετείται στα δυτικά του νέου χώρου στάθμευσης του αεροδρομίου. Αξίζει, να αναφερθεί ότι κατά τη διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης του εν θέματι έργου (αρχική και συμπληρωματική) το συγκεκριμένο μνημείο αγνοήθηκε παντελώς και δεν τέθηκε καν ζήτημα προστασίας του. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι τόσο η αρχική ΑΕΠΟ [Κ.Υ.Α. οικ. 69597/24-6-1999] όσο και η συμπληρωματική της που εκδόθηκε πρόσφατα για τα έργα βελτίωσης του αεροδρομίου πλησίον της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στον Πύργο αφενός εκδόθηκαν χωρίς να ζητηθεί η γνώμη των αρμοδίων Εφορειών αφετέρου δεν προσυπογράφονται από τον Υπουργό Πολιτισμού, όπως ορίζεται στο νόμο. Αίσθηση έχει προκαλέσει η αλλοίωση του τοπίου γύρω από το μνημείο, που δεν προβλεπόταν στην περιβαλλοντική μελέτη, και η εξόρυξη πέτρας από το γειτονικό ανενεργό λατομείο το οποίο επρόκειτο να αποκατασταθεί, από τα αδρανή υλικά που θα προκύψουν απο την επέκταση του αεροδρομίου.
Πρώτα με ομόφωνη απόφαση του, το Δημοτικού Συμβουλίου αποφάσισε να στείλει επιστολή στις αρμόδιες Υπηρεσίες με θέμα την λήψη των απαραίτητωην μέτρων ώστε να μετατοπιστεί ο υπό διαμόρφωση δρόμος ανατολικότερα ώστε να εξασφαλισθεί ικανή απόσταση από το μνημείο και να αρθεί η προσβολή του, όπως προβλέπει η οικεία νομοθεσία. Σημειώνοντας παράλληλα ότι η πρόταση αυτή είναι απολύτως εφικτή και δεν επιφέρει ανυπέρβλητα εμπόδια για την πραγματοποίηση του σχεδιαζόμενου έργου. Σε διάστημα λίγων ημερών από την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, επιστολή με το ίδιο αίτημα απέστηλαν το Ηγουμενοσυμβούλιο της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού, 12 Σύλλογοι και Φορείς του νησιού, ενώ πολίτες προχώρησαν επιτυχώς στη συλλογή υπογραφών. Ενεργά υποστήριξε το ζήτημα η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού όπως, και η ΜΚΟ MONUMENTA
Άμεση ήταν η ανταπόκριση των αρμόδιων Υπηρεσιών, 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και η ΙΓ’ Εφορεία ΠΚΑ, με την πρώτη να επισημαίνει μεταξύ άλλων στην επιστολή της, προς τους αναδόχοους του έργου, τα εξής “Παρακαλούμε να σταματήσουν οι εκσκαφές στην περιοχή αυτή και να μας αποσταλεί η μελέτη του έργου για εξέταση από το αρμόδιο συμβούλιο, αφού ερευνηθεί η δυνατότητα μετακίνησης του οδικού άξονα ανατολικότερα, ώστε να μην θίγεται το μνημείο.”
Η αντίδραση των Υπηρεσιών αναμενόμενη, μιας και ήδη έχουν έμπρακτα αποδείξει με την ανάληψη σημαντικών ενεργειών, όπως ο καθαρισμός και η ανάδειξη του Μεσαιωνικού οικισμού του Κάστρου της Σκιάθου που συντονίζει η 7η ΕΒΑ και οι πρόσφατες ανασκαφές στον προιστορικό οικισμό στην Κεφαλα του Ξανέμου,εν μέσω του Αυγουστιάτικου καύσωνα που διεύθυνε η ΙΓ’ ΕΠΚΑ.

Δυο λόγια για την ιστορία του μνημείου
Το εκκλησιαστικό μνημείο του Αγ Ιωάννη στον Πύργο, άρχισε να οικοδομείται το έτος 1820 από την Κολλυβάδικη Μονή του Ευαγγελισμού, ή Νέα Μονή, στην περιοχή του Πύργου,την έκταση του Μεγάλου Αμπελώνος και πηγή του περίφημου Ανθοσμία ή Αλυπιακού οίνου.Μετά την αποτυχημένη επιδρομή του Χορσέφ Πασά την 9η Οκτωβρίου 1823, που ήταν η πρώτη εχθρική ενέργεια των Οθωμανών στη Σκιάθο μετά την επανάσταση του 1821 (Ιωάν. Φραγκούλα, Σκιαθίτικα, Β’ Σύμμεικτα, σελ 119, Αθήνα 1979 και Σκιαθίτικα, Α’ Ιστορία της Σκιάθου, σελ 236, Αθήνα 1978), και την μαζική έλευση προσφύγων από τη Θεσσαλία (ιδίως οπλισμένων Λιάπηδων του Ολύμπου) δημιουργήθηκε μία κατάσταση χάους στο νησί. Η εκτός Κάστρου περιοχή και ιδιαίτερα τα μοναστήρια υπέστησαν σοβαρές λεηλασίες από τις συνεχείς ληστοπειρατείες. ( π. Κων/νος Καλλιανός “,Οι περιπέτειες των Πατέρων της Μονής Ευαγγελισμού κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα”, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμος 46, 2004). Εξαιτίας τους, το εμπόριο οίνου και λαδιού με το Άγιο Όρος διακόπηκε και η Μονή Ευαγγελισμού, μη μπορώντας πλέον να οργανώσει το μετόχι της και να καλλιεργήσει τον μεγάλο αμπελώνα του, υποχρεώθηκε να το εγκαταλείψει και να αρκεσθεί στα πέριξ της.
Η ευημερία άρχισε να αποκαθίσταται στο νησί μόνο μετά το 1829 (κάθοδος των κατοίκων του Κάστρου στη νέα πόλη, σταδιακή επανάκαμψη του εμπορίου κλπ) και η Μονή Ευαγγελισμού ,φτωχήν πλέον εξ αιτίας της συνδρομής της στον Αγώνα , της περίθαλψης
των προσφύγων και των συνεχών λεηλασιών,με χορηγίες ιδιωτών ανακαινίζει και αποπερατώνει τον εγκαταλειφθέντα ναό του Αγ Ιωάννου του Θεολόγου και το κελλί “διά τον καλλωπισμόν της Μονής και την ανάπαυσιν των πατέρων των εργαζομένων εις τον Αμπελώνα” (Χύδην Αρχεία Μονής).